ನಮಗೆ ದೀಪಾವಳಿ ಅಂದಾಕ್ಷಣ ಮನೆಯಲ್ಲಿ ಹೊಳೆಯುವ ದೀಪಗಳು, ಆಕಾಶದಲ್ಲಿ ಚೆಲ್ಲುವ ಬಾಣಸಿಡಿಗಳು, ಕಿವಿಗೆ ಬೀಳುವ ಪಟಾಕಿ ಸದ್ದಿನಲ್ಲೇ ಈ ಹಬ್ಬವೇ ಸಮಾಪ್ತಿಯೆಂದು ತೋರುತ್ತದೆ. ಆದರೆ ಇದರ ಆಳದಲ್ಲಿ ಪುರಾಣ ಕಾಲದ ಆವರಣ, ಸಂಪ್ರದಾಯಗಳ ಶ್ರೇಣಿಯೂ, ಸಂಸ್ಕೃತಿಯ ಸೊಗಡೂ, ಇತಿಹಾಸದ ಆರಾಧನೆಯೂ ಮಿಕ್ಕಿವೆ.
ದೀಪಾವಳಿ ಹಬ್ಬದ ಮೊದಲ ದಿನ ಎಣ್ಣೆಸ್ನಾನ ಮಾಡುವ ಸಂಪ್ರದಾಯವಿದೆ. ಸಮುದ್ರಮಥನದಿಂದ ಶ್ರೀವಿಷ್ಣು ಧನ್ವಂತರಿಯಾಗಿ ಅಮೃತಕಲಶದೊಡನೆ ಧರಿಸಿದ ದಿನವಾದ್ದರಿಂದ, ಸ್ನಾನದಲ್ಲಿ ಗಂಗಾ ದೇವಿ, ಎಣ್ಣೆಯಲ್ಲಿ ಧನಲಕ್ಷ್ಮಿಯ ಸಾನ್ನಿಧ್ಯವಿರುತ್ತದೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆ ಇದೆ. ಈ ಎಣ್ಣೆಸ್ನಾನ ಆಯುರಾರೋಗ್ಯವನ್ನೂ, ಪಾಪ ನಿರ್ಮೂಲನವನ್ನೂ ತರಲಾರದೆಂದು ಪರಂಪರೆ ಹೇಳುತ್ತದೆ. ನರಕಾಸುರನ ಸಂಹಾರ ಬಳಿಕ ಪಾಪ ನಿವಾರಣೆಗಾಗಿ ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನೂ ಈ ದಿನ ಎಣ್ಣೆಸ್ನಾನ ಮಾಡಿದ್ದು ಶಾಸ್ತ್ರಪ್ರಮಾಣವಾಗಿದೆ ಎಂಬುದೂ ವಿಶೇಷ.
ನರಕಾಸುರ ವಧೆ
ಹಬ್ಬದ ಮೊದಲ ದಿನವನ್ನು ನರಕ ಚತುರ್ದಶಿ ಎಂದು ಕರೆಯಲಾಗುತ್ತದೆ, ಮತ್ತು ಇದರ ಕೇಂದ್ರದಲ್ಲಿರೋದು ನರಕಾಸುರನ ಕಥೆ. ಮಹಾವಿಷ್ಣು ವರಾಹಾವತಾರದಲ್ಲಿ ಇದ್ದಾಗ, ಅವನ ದೇಹದಿಂದ ಭೂಮಿಗೆ ಬೀಳಿದ ಬೆವರಿಂದ ಭೂದೇವಿಯಲ್ಲಿ ನರಕಾಸುರನ ಜನನವಾಗುತ್ತದೆ. ಇದರಿಂದ ಅವನಿಗೆ ‘ಭೌಮಾಸುರ’ ಮತ್ತು ‘ಭೂಮಿಪುತ್ರ’ ಎಂಬ ಹೆಸರೇ ಬರಲಾಯ್ತು. ಭೂದೇವಿ ತನ್ನ ಮಗನಿಗೆ ವೈಷ್ಣವಾಸ್ತ್ರದ ವರವನ್ನು ಕೇಳಿದಾಗ, ನರಕಾಸುರನು ಅತ್ಯಂತ ಬಲಿಷ್ಠನಾಗಿ, ಲೋಕದಲ್ಲಿ ಭಯದ ನಿರೂಪಣೆಯಾಗುತ್ತಾನೆ. ಅವನ ಕೀರ್ತಿ ಇಂದ್ರನ ತಾಯಿಯಾದ ಅಧಿತಿಯ ಮೇಲೂ ಸುಳಿಯುತ್ತಿದ್ದಂತೆ, ಇಂದ್ರನು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನ ಶರಣಾಗುತ್ತಾನೆ.
ಅಮಾವಾಸ್ಯೆಯಂದು ಲಕ್ಷ್ಮಿ ಪೂಜೆ
ನರಕ ಚತುರ್ದಶಿಯ ಮರುದಿನ ದೀಪಾವಳಿ ಅಮಾವಾಸ್ಯೆಯಾಗಿದ್ದು, ಈ ದಿನ ಲಕ್ಷ್ಮಿ ಪೂಜೆಗೆ ವಿಶೇಷ ಸ್ಥಾನಮಾನವಿದೆ. ಮಹಾಲಕ್ಷ್ಮಿ, ಮಹಾವಿಷ್ಣುವಿನ ಪತ್ನಿ, ಸಮುದ್ರ ಮಥನದಿಂದ ಉದಯಿಸಿದ ಈ ದಿನವನ್ನು ಧನಲಕ್ಷ್ಮಿ ಪೂಜೆಂದು ಆಚರಿಸುತ್ತಾರೆ. ವಿಶೇಷವಾಗಿ ಉತ್ತರ ಭಾರತೀಯರಲ್ಲಿ, ಈ ದಿನ ಹೆಚ್ಚಿನ ಸಂಭ್ರಮ, ಅದರಲ್ಲೂ ವ್ಯಾಪಾರಿಗಳಲ್ಲಿ, ಇದನ್ನು ‘ಧನಲಕ್ಷ್ಮಿ ಬರುವ ಭಾಗ್ಯದ ದಿನ’ ಎಂದು ಕೊಂಡಾಡುತ್ತಾರೆ. ಈ ದಿನವೇ ಹೊಸ ವಾಣಿಜ್ಯ ವರ್ಷ ಪ್ರಾರಂಭವೊಡೆದು, ಕಾರ್ತಿಕ ಮಾಸದ ಈ ಅಮಾವಾಸ್ಯೆಯ ಮಹಾರಾತ್ರಿಯಲ್ಲಿ ಲಕ್ಷ್ಮಿಗೆ ದೀಪಾರಾಧನೆಯೊಂದಿಗೆ ಮಹಾಲಕ್ಷ್ಮಿ ಪೂಜೆಯನ್ನು ಸಂತೋಷದಿಂದ ಮಾಡುತ್ತಾರೆ.
ಬಲಿಪಾಡ್ಯಮಿ ಸಂಭ್ರಮ
ದೀಪಾವಳಿಯ ಮೂರನೇ ದಿನವನ್ನು ಬಲಿಪಾಡ್ಯಮಿಯಾಗಿ ಆಚರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಆ ದಿನ ಬಲಿಚಕ್ರವರ್ತಿ ಭೂಲೋಕಕ್ಕೆ ಬಂದು ತನ್ನ ಪ್ರಜೆಗಳಿಗಾಗಿ ಆಶೀರ್ವಾದ ನೀಡುತ್ತಾನೆ ಎಂಬ ನಂಬಿಕೆ ಇದೆ, ಆದ್ದರಿಂದ ಬಲಿಯ ಪೂಜೆ, ಅಂದರೆ ಬಲೀಂದ್ರಪೂಜೆ ನಡೆಯುತ್ತದೆ. ಪೌರಾಣಿಕ ಕತೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ಮಹಾದಾನಶೂರನಾದ ದೈತ್ಯರಾಜ ಬಲಿಯು, ವಾಮನ ರೂಪದಲ್ಲಿ ಬಂದ ಮಹಾವಿಷ್ಣುವಿಗೆ ಮೂರು ಹೆಜ್ಜೆಯಷ್ಟು ಭೂಮಿಯನ್ನು ದಾನವಾಗಿ ನೀಡಿದಾಗ, ದೇವರು ತ್ರಿವಿಕ್ರಮನಾಗಿ ಬೆಳೆದು, ಎರಡು ಹೆಜ್ಜೆಗಳಲ್ಲಿ ಆಕಾಶ ಮತ್ತು ಭೂಮಿಯನ್ನು ಆವರಿಸಿ, ಮೂರನೆಯ ಹೆಜ್ಜೆ ಬಲಿಯ ತಲೆಯ ಮೇಲೆ ಇಡುತ್ತಾನೆ. ಬಲಿಯು ಪಾತಾಳಕ್ಕೆ ಸಾಗುವಾಗ, ಅವನ ದಾನಶೀಲತೆ ಮೆಚ್ಚಿದ ಮಹಾವಿಷ್ಣು, ಪ್ರತಿವರ್ಷ ಭೂಲೋಕ ಸಂಚಾರಕ್ಕೆ ಬರುವಂತೆ ವರ ನೀಡುತ್ತಾನೆ. ಆ ಶುಭದಿನವೇ ಬಲಿಪಾಡ್ಯಮಿ.
ಗೋವರ್ಧನಗಿರಿ ಎತ್ತಿದ ದಿನ
ಭಾಗವತ ಪುರಾಣದ ಪ್ರಕಾರ, ಕಾರ್ತಿಕ ಶುಕ್ಲ ಪಾಡ್ಯಮಿ ದಿನವು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಇಂದ್ರನನ್ನು ಸೋಲಿಸಿದ ದಿನವಾಗಿದೆ. ಇಂದ್ರನ ದಾಳಿಯಿಂದ ತನ್ನ ಗೋಸಮೂಹವನ್ನು ರಕ್ಷಿಸಲು ಶ್ರೀಕೃಷ್ಣನು ಗೋವರ್ಧನ ಗಿರಿಯನ್ನೆತ್ತಿದ ದಿನ ಇದಾಗಿದೆ. ಆದ್ದರಿಂದ, ಈ ದಿನವು ಗೋಪೂಜೆ ಮತ್ತು ಗೋವರ್ಧನ ಪೂಜೆಯೊಂದಿಗೆ ಆಚರಿಸಲಾಗುತ್ತದೆ. ಕೆಲವು ಸ್ಥಳಗಳಲ್ಲಿ ರೈತರು ಇದನ್ನು ಹಟ್ಟಿಹಬ್ಬವೆಂದು ಸಂಭ್ರಮಿಸುತ್ತಾರೆ.
ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ಮರಳಿದ ಶ್ರೀರಾಮ
ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ಮರಳಿದ ಶ್ರೀರಾಮನ ಕಥೆ ರಾಮಾಯಣದಲ್ಲಿ ಪ್ರಸ್ತುತವಾಗಿದ್ದು, ತ್ರೇತಾಯುಗದಲ್ಲಿ ವಿಜಯದಶಮಿಯಂದು ರಾವಣನನ್ನು ಜಯಿಸುತ್ತಾ 14 ವರ್ಷಗಳ ವನವಾಸವನ್ನು ಮುಗಿಸಿ, ಅವರು ಅಯೋಧ್ಯೆಗೆ ಹಿಂತಿರುಗಿದಾಗ, ಜನರು ಸಾಲುದೀಪಗಳನ್ನು ಹಚ್ಚಿ ಅವರನ್ನು ಗೌರವಿಸುತ್ತಾರೆ ಮತ್ತು ಇದೇ ಸಂದರ್ಭದಲ್ಲಿ ದೀಪಾವಳಿಯನ್ನು ಆಚರಿಸುತ್ತಾರೆ. ಜೈನ ಪುರಾಣದ ಪ್ರಕಾರ, ಭಗವಾನ್ ಮಹಾವೀರನ ನಿರ್ವಾಣ ದೀಪಾವಳಿಯ ದಿನವೇ ನಡೆಯಿತು. ಸಿಖ್ ಪರಂಪರೆಯ ಪ್ರಕಾರ, ಗುರು ಹರಗೋವಿಂದ್ ಜೀ ಮತ್ತು ಇತರ 25 ಹಿಂದೂ ಮಹಾರಾಜರು ಮೊಘಲರ ಬಂಧನದಿಂದ ಮುಕ್ತರಾಗುವ ದಿನವೂ ದೀಪಾವಳಿ.
